TOS in jouw klaslokaal, waar moet je op letten?
TOS in jouw klaslokaal, hoe richt je dan in?
TOS, oftewel een taalontwikkelingsstoornis is iets wat voorkomt bij 5 tot 7 % van de bevolking. Grote kans dus dat er een leerling met TOS in jouw klaslokaal plaats neemt.
Waar moet je dan op letten? Wat is een do? En wat is een don’t ?
In dit blog ga ik hier dieper op in.
Je zult merken dat de tips die ik geef ook heel goed toepasbaar zijn voor andere kinderen met concentratiestoornissen of prikkelgevoeligheid. Bekijk de lijst dan ook met een brede blik.
Tips en handvatten voor in de klas
In dit blog zal ik gebruik maken van tips uit het boek van Bernadette Sanders : Taalontwikkelingsstoornissen in de klas, waar ik al eerder een uitgebreid blog over schreef.
Zij geeft in dit boek niet alleen een zeer uitgebreide beschrijving van TOS, maar ze geeft ook allerlei tips en handvatten. Zo ook voor het klaslokaal.
In dit blog wil ik graag een aantal tips en handvatten op een rijtje zetten met aanvullingen vanuit mijn eigen ervaring.
Lees hier mijn blog over het boek Taalontwikkelingsstoornissen in de klas
Tip vooraf:
Gebruik de tips niet als een lijst die je stuk voor stuk afvinkt, maar als inspiratie om eens kritisch naar je lokaal te kijken. Wat kan wellicht beter? Niet iedere tip zal namelijk van toepassing zijn op jouw lokaal of jouw leerling(en).
In de gratis download hieronder aan de pagina staan alle tips voor jou op een rijtje, met extra ruimte om zelf een aantal tips toe te voegen.
Ik ben erg benieuwd naar jouw aanvullingen of ervaringen met deze lijst. Het lijkt mij dan ook erg waardevol om van jou terug te horen hoe jij de lijst ziet en inzet.
30 Tips en handvatten op een rijtje
De plaats van de TOS leerling in de klas
- Let op de plaats van de leerling in de klas. Bekijk dit per leerling, vraag het aan hem of haar. Een plekje dicht bij de leerkracht is niet voor iedere TOS-leerling geschikt. Een plekje dicht bij de gang kan bijvoorbeeld juist storend werken of juist overzicht geven.
- Zorg dat de TOS-leerling niet naast het bureau van de leerkracht zit. Hier ligt namelijk vaker meer materiaal op, komen andere kinderen vaak even iets vragen of zorgt een computer voor een storende ruis. Een rij met wachtende leerlingen voor je neus werkt niet fijn.
- Geef een TOS-leerling zo mogelijk een plek met het zicht naar het digibord, zeker wanneer je gebruik maakt van tafelgroepjes in je klas. Zo heeft de leerling het best mogelijke zicht op de visuele ondersteuning zonder dat die steeds zijn hoofd moet draaien.
- Zorg voor een taalmaatje waar de TOS-leerling regelmatig even mee kan overleggen of snel hulp aan kan vragen. Dat geeft een veilig gevoel.
De inrichting van het klaslokaal
- Minimaliseer de geluiden van buitenaf. Een openstaand raam in de zomer kan heerlijk zijn, maar niet voor die TOS-leerling. Taal is vluchtig en lastig te volgen, het werkgeheugen bij een TOS leerling is sneller vol, de verwerkingstijd is trager. Een storend geluid kan hierdoor voor flinke verwerkingsproblemen zorgen. Geef bijvoorbeeld geen instructie terwijl er een vrachtwagen voorbij rijdt. Moet het raam toch openstaan, om wat voor reden dan ook, herhaal dan nog vaker en ondersteun de boodschap visueel met tekeningen of picto’s ) Zie ook de volgende tip.
- Zorg voor duidelijk bordwerk en aantekeningen en geef voldoende tijd om dit over te nemen. Meer tips en adviezen hiervoor vind je in het boek Bordwerk en aantekeningen van Marcel Schmeier. Lees in mijn review waarom dit extra belangrijk is voor TOS-leerlingen.
- Zorg voor een goede lichtinval op je digibord, ga zelf eens in de klas zitten en bekijk het effect van de zon of het zonnescherm op het digibord. Ga bijvoorbeeld eens na of je de instellingen kunt aanpassen van je digibord. Concentratieproblemen worden alleen maar vergroot wanneer je steeds het digibord net niet goed kunt zien of lezen.
- Zorg voor een goede akoestiek in jouw lokaal door middel van gordijnen of vloerbedekking. Veel galm of harde bijgeluiden van schrapende stoelpoten leiden enorm af en werken vermoeiend wanneer je al je energie moet inzetten om de auditieve informatie goed te blijven volgen.
- Flikkerende lampen, suizende beamers of pruttelende kopieermachines geven afleidende ruis, laat dit, als het kan, niet toe in het lokaal.
- Sluit de deur naar de gang tijdens een instructie. Eis van de andere leerlingen dat er geen rommelende geluiden worden gemaakt zoals vallende potloden, tikken van voeten of vingers , enz. tijdens de instructie. Ook een TOS-leerling heeft last van omgevingsruis (net als een slechthorende leerling).
- Zorg voor een taalmuur, op een vaste en toegankelijke plek, waarop je belangrijke gespreksonderwerpen, thema’s , nieuwe woorden of semantische netwerken kunt visualiseren en kunt gebruiken tijdens een later moment. Voor jonge kinderen is het belangrijk dat ze ernaar toe kunnen lopen om dingen aan te wijzen bij bijvoorbeeld woordvindingsproblemen. Gebruik die muur zelf ook regelmatig door hardop denkend hiervan gebruik te maken. Model je innerlijke spraak hierbij, als voorbeeld voor de groep en de TOSleerling.
Lees hier 10 tips voor een taalmuur in de klas. - Materialen in de klas ophangen is leuk maar kan ook erg storend werken. Verdeel dit eens in vaste katernen. Een aparte taalmuur, een rekenmuur en een themamuur voor creatieve werkstukken.
- Opgeruimde kasten zorgen voor orde, geen overvolle manden met leesboeken maar dichte lades met duidelijke indeling via picto’s zorgen voor rust in het lokaal.
- Wees het voorbeeld, zorg zelf ook voor een opgeruimde werkplek en laat leerlingen regelmatig hun eigen laatjes ordenen. Maak hier een wekelijkse gewoonte van.
- Vermijd drukke en afleidende posters, bieden ze extra informatie, hang ze dan op de juiste plek op. Verwijder ze ook weer zodra het kan.
- Zorg dat je een aparte plek hebt voor het dagritme, de taakverdeling en andere dagelijkse mededelingen. Bijvoorbeeld naast de klassendeur. Gebruik je whiteboard naast je digibord altijd functioneel, dus voor aantekeningen en bordwerk tijdens de lessen
Visuele ondersteuning
- Gebruik schoolbreed klankondersteunende gebaren vanaf groep 1 tot en met groep 4, voor het inoefenen van lastige woordgroepen, klankclusters en klankoefeningen. Maak ze ook zichtbaar in het lokaal, liefst direct boven of onder de letterklankkaarten van de methode. Lees hier meer over het gebruik van klankondersteunende gebaren in de klas.
- Wanneer je visuele ondersteuning gebruikt, ga er dan zelf niet voor staan als leerkracht, maar zorg dat je ernaast staat tijdens het uitleggen. Lijkt logisch, maar train jezelf hier alert op te blijven.
- Maak talige informatie toegankelijk door instructies te noteren op een vaste plek die in het zicht blijft staan.
- Ondersteun met simpele tekeningen zodat een instructie meteen in 1 oogopslag duidelijk is.
- Wanneer je merkt dat een uitleg niet aankomt, ondersteun dan nog een keer extra met een ondersteunende tekening. Laat de leerling meedoen met tekenen via een wisbordje of kladblok. Laat de leerlingen dit vervolgens aan elkaar uitleggen via een nieuw voorbeeld. Pas hiermee de stappen van EDI toe. (ik doe het voor, wij doen het samen, jullie doen het samen, je doet het alleen) .
- Ondersteun de leerling bij het vertellen van een verhaal met de steunvragen: wie, wat, waar, enz. Hang de bijbehorende picto’s goed zichtbaar op in de klas zodat de leerling en jij ze zelf ook actief kan inzetten. Model dit regelmatig voor de hele groep. Zo hoeft de TOS-leerling zich niet de uitzondering te voelen.
Download ze hier in dit artikel wat ik eerder schreef over verhalen vertellen in de klas.
Jouw positie als leerkracht
- Let op je eigen positie tijdens het lesgeven, ga niet voor een raam staan zodat een leerling tegen het licht in moet kijken, dit is vermoeiend en leidt af. Zorg dat de lichtval op jouw gezicht valt zodat een TOS-leerling de talige informatie zelf aan kan vullen met non-verbale informatie zoals mimiek en liplezen.
- Help een TOS-leerling zoveel mogelijk aan zijn eigen tafel, zorg dat je op ooghoogte bent en ga niet over de leerling heen hangen. Dit geeft spanning die het verwoorden van de eigen vragen of antwoorden niet gemakkelijker maken.
- Instructies tijdens gymles, zwemles of techniekles vragen om rust en aandacht. Over de leerlingen heen roepen en aansturen tijdens een handeling komt niet aan bij de TOS-leerling. Het focussen op een handeling en tegelijk een instructie verwerken lukt vaak niet. Heb hier aandacht voor of geef dit door aan de vakleerkracht.
- Zorg voor een veilig pedagogisch klimaat, waarin de TOS leerling tijd en aandacht krijgt om zijn of haar vragen te formuleren en de lesstof te verwerken op zijn of haar eigen tempo. Tel hier eens letterlijk tot 10, terwijl de leerling zijn antwoord formuleert. Zo geef je taaltijd en taalruimte.
- Zorg er altijd voor dat je de voorkennis op de juiste manier activeert middels een video/filmpje of gesprek vooraf dat aansluit bij het lesdoel. Ben je ervan bewust dat je hiermee ook teveel afleiding kan geven van je doel van de les. Jouw TOS-leerling kan namelijk gaan associëren op een woord of begrip zonder de bijwoorden of verwijzingen in jouw verhaal te horen en zo op een totaal verkeerd spoor gezet worden. Blijf hier alert op.
- Gebruik eventueel SOLO apparatuur om omgevingsruis en/of akoestische problemen tot een minimum te beperken. Je versterkt daarmee de stem van de leerkracht in het lokaal, zodat de TOS-leerling zich beter kan focussen.
- Geef altijd voldoende tijd en mogelijkheden aan een TOS-leerling om zijn verhaal te vertellen of een antwoord te geven. Gebruik hierbij routines zoals het vertraagd beurten geven (ik kom zo terug bij jou voor een antwoord), beurtstokjes, wisbordjes en ondersteunend tekenen. Ook hier geef je dan weet taaltijd en taalruimte.
- Laat altijd zien en horen dat je de leerling begrijpt, gebruik de VAT principes. Maak hierbij gebruik van foto’s, multimedia via het digibord. Geef taalfeedback.
Lees hier meer over de VAT principes.
Wil jij met jouw lokaal aan de slag? Download dan de gratis checklist en neem jouw lokaal kritisch onder de loep. Bedenk dat de tips en handvatten zeker voor meer leerlingen goed kunnen werken.
Naast de inrichting van je lokaal is het belangrijk om jouw lessen zo veel mogelijk te ondersteunen met rijke taal. Ik schreef hier al eerder een blog over, naar aanleiding van het boek Rijke taal van Erna van Koeven en Anneke Smits. Lees hier meer over op Rijke taal, waarom en hoe.
Wil je ook dit onderdeel checken, download dan de speciale checklist die ik hiervoor heb gemaakt, vanuit een voorbeeld van de Belgische versie behorend bij het project Kleine Kinderen Grote Kansen.
Hoe taalrijk is jouw lokaal? Wat doe jij om zoveel mogelijk rijke taal in jouw klaslokaal te krijgen? Download de checklist om te kijken wat je al doet, en wat je nog zou kunnen verbeteren.
Ga jij met de checklists aan de slag?
Ik zou het superleuk vinden wanneer jij hiermee aan de slag wilt gaan. En ik ben je enorm dankbaar wanneer je een rreactie zou willen plaatsen hieronder, nadat je jouw lokaal onder de loep hebt genomen. Of misschien heb jij nog aanvullingen? Laat ze vooral weten via de reacties.
2 Reacties
Een reactie versturen
Samen komen we verder…
Heb jij ook een mooie tip of een idee voor een blog? Of heb je een vraag naar aanleiding van een blog? Laat het mij weten in een reactie.
Ik vind het een hele handige checklist. Ik ga hem bij de begeleiding van leerkrachten met een TOS leerling in de groep gebruiken.
Dankjewel voor dit mooie compliment!