Rijke Taal, waarom en hoe?
Rijke taal, een compleet aanbod
Afgelopen maand las ik het boek Rijke taal van Erna van Koeven en Anneke Smits.
Het is best een dikke pil (432 pagina’s) maar gek genoeg ging dit op geen enkel moment tegenstaan terwijl ik het boek las.
Integendeel, hoe verder ik kwam in het boek, hoe meer ik erin werd getrokken door de vele herkenbare voorbeelden, de kijkjes in de klas en natuurlijk door de strekking van het verhaal.
het boek Rijke taal is bedoeld voor iedereen die inzicht wil krijgen in wat goed taal- en leesonderwijs is en daarmee aan de slag wil gaan.
Waar gaat het boek over?
De titel zegt het al; Rijke taal, krachtige taal en leesdidactiek voor de basisschool.
helemaal aansluitend bij mijn interesses dus.
Ik las dit boek met mijn “speciaal-onderwijs-bril”. Dus continu met de leerling met een taalontwikkelingsstoornis in het achterhoofd.
Tijdens het lezen van het boek maakte ik aantekeningen.
Voor mij persoonlijk altijd een teken dat er veel interessante informatie in staat, die het waard is om samen te vatten.
Dit boek is een pleidooi voor rijke taal in het onderwijs
In dit blog wil ik geen samenvatting geven, het boek is te interessant en te veelomvattend hiervoor.
Eigenlijk is dit boek een pleidooi voor rijk taalonderwijs. Vanuit die visie pleit ik ervoor dat ieder leerkracht in het basisonderwijs dit boek leest, en vervolgens er naar gaat proberen te handelen.
Want dit boek lezen is 1 ding, handelen in de praktijk is iets anders en die praktijk is vaak weerbarstig.
Daarom meteen een gouden tip van mij aan alle leerkrachten die dit lezen;
Zet het onderwerp “Rijke taal, hoe doen wij dit? “ op de agenda van een studiedag of een terugkerend vergadermoment.
Ga samen wat vaker in overleg, laat “good practice” voorbeelden zien en/of horen aan elkaar, deel je ervaringen, inspireer elkaar en durf de methode soms los te laten.
Een mooi voorbeeld van rijke taal en verdiepende gesprekken is de methode Grej of the day.
Lees hier meer over in mijn artikel Grej of the day, kennis is cool.
Rijke taal in de 21e eeuw
Het bieden van rijke taal, door alle vakken heen, moet een essentieel onderdeel worden voor het basisonderwijs.
Taal is immers de manier om het lezen en de kennis van de wereld van alle leerlingen op een hoger plan te tillen en hiermee kun je effectief laaggeletterdheid tegen gaan.
En willen we dat niet allemaal?
Leerlingen die daardoor wèl actief deelnemen aan onze talige maatschappij? Die brieven van de overheid kunnen lezen, maar ook kunnen praten over krantenartikelen of actualiteiten uit de media?
Uiteindelijk worden leerlingen die zich mondeling en schriftelijk competent genoeg voelen om mee te doen uiteindelijk werknemers. Op die werkvloer moeten ze vervolgens mee kunnen denken en van daaruit durven te overleggen, durven samen te werken en te handelen.
Wat kun je lezen in het boek?
De schrijvers gaan per hoofdstuk in op onder meer de volgende vragen.
- Hoe draagt het aanbieden van rijke teksten (en hier interactie aan te verbinden) bij aan duurzaam taalonderwijs?
- Hoe doe je dit met taalzwakke leerlingen?
- Waar kan het gebruik van ICT dit aanbod verrijken en/of ondersteunen?
Scaffolding bij taalzwakke leerlingen
Een mooie aanvulling is het gedeelte in het boek over Scaffolding.
Taalzwakke leerlingen en NT 2 leerlingen hebben hier vaak behoefte aan en dit wordt in het boek uitgebreid beschreven.
Scaffolding is het ondersteunen van het onderwijs met denkbeeldige steigers (scaffolds) in de vorm van hulpmiddelen voor beter begrip van de leerstof.
Dit kan bij begrijpend lezen bijvoorbeeld een verklarende woordenlijst zijn met de belangrijkste contextbegrippen uit de tekst. (Eventueel ook in de moedertaal uitgelegd)
In hoofdstuk 2 wordt bijvoorbeeld digitale scaffolding omschreven.
De schrijvers noemden dit ondersteunen, verrijken en vieren met ICT.
- Ondersteunen met ICT zoals digitale prentenboeken, luisterboeken, leessoftware, structureren en visualiseren van leerstofaanbod, groepsdiscussies, enz. door middel van mindmapping, interactieve tools of een digitale quiz
- Verrijken met ICT zoals met digitale teksten, instructiefimpjes, websites, werken aan mediawijsheid door teksten te vergelijken op het web, interactie via een digitaal platform als Padlet.
- Vieren met ICT door leerwinst zichtbaar te maken of leerprocessen te visualiseren zoals bijvoorbeeld een digitaal portfolio.
Hieronder en voorbeeld van een groepsgesprek via een Padlet. De onderzoeksvraag wordt geformuleerd door alle leerlingen voor optimale betrokkenheid. Samen komen we tot een overeenstemming.
Wat kun je nog meer vinden in dit boek?
Het boek is onderverdeeld in 8 hoofdstukken. In al die hoofdstukken komen een aantal begrippen en opvattingen steeds weer terug. Ook worden steeds inzichten gedeeld die in veel gevallen een eyeopener zijn.
Een aantal belangrijke inzichten zet ik hier voor je op een rijtje:
- Leesmotivatie en leesplezier zijn onlosmakelijk verbonden met leesontwikkeling.
- Zowel bij leerlingen met een TOS als bij NT2 leerlingen is het talig functioneren in de maatschappij sterk afhankelijk van de kennis van de wereld in combinatie met de taalontwikkeling.
Je kunt pas over dingen meepraten, leesteksten met veel schooltaal begrijpen, zodra jouw mentale lexicon breder wordt. Het los aanbieden van woordenlijsten is niet genoeg. - De interactie in de klas over interessante teksten die ingebed zijn in overkoepelend thema’s, actuele onderwerpen, het bespreekbaar maken van meningen en hier actief over nadenken, over praten en over schrijven biedt ook de taalzwakke leerling de kans om aan te sluiten in de talige maatschappij.
- Scaffolding met en zonder ICT is cruciaal voor de zwakke lezer om niet af te haken bij het groepsproces rondom taal-leesonderwijs.
- Digitaal lezen kan skimmend lezen worden, houd continu aandacht voor dieper leesbegrip door de activiteiten in de klas en het aanbod aan teksten en de verwerking hierbij daarop af te stemmen.
- Frequent (voor)lezen uit rijke teksten, verhalen en boeken is essentieel voor de toekomst van leerlingen. Het Nederlands onderwijs werkt teveel en te vaak met verarmde teksten dor AVI-restricties.
- Het lezen uit teksten en boeken die misschien wat moeilijker zijn, maar wel de interesse van leerlingen hebben is onontbeerlijk voor goed en duurzaam taalonderwijs.
- Kies altijd teksten waarover in gesprek kan worden gegaan met de leerlingen.
Rijke taal biedt ook veel tips voor goed leesonderwijs.
Enkele zet ik hieronder:
- Zet vanaf AVI M4/E4 vrij lezen centraal met een goed boekenaanbod op school en de vrijheid voor leerlingen om zelfgekozen boeken te lezen.
- Laat vakken geïntegreerd aan bod komen. Behandel bij begrijpend lezen een tekst vanuit het thema van de zaakvakken.
- Durf te kiezen in je methode, richt je op overkoepelende begrippen waardoor gesprekken en discussies in jouw klas meer diepgang krijgen en de interesse en de kennis van de wereld automatisch wordt vergroot.
- De schotten en begrenzingen tussen de vakken mogen kritischer bekeken gaan worden door het onderwijs, willen we leerlingen echt gaan onderwijzen voor de toekomst.
Het zijn wellicht voor een aantal van jullie open deuren, maar toch denk ik dat ze aandacht verdienen in de curriculumdiscussie van dit moment.
Mijn mening over Rijke taal
Het boek staat vol met tips voor de leerkrachten en tips voor de praktijk.
De schrijvers onderbouwen hun beweringen steeds met wetenschappelijke bronnen.
Het is een makkelijk leesbaar boek. De vele praktijkvoorbeelden en handzame tips geven inspiratie om meteen mee aan de slag te gaan.
Quote:
“De leesvaardigheid van leerlingen in Nederland komt als goed uit de onderzoeken, maar het leesbegrip en het leesplezier neemt af.
Hoe kom je tot duurzaam leren waarbij rijke verbindingen in de hersenen tot stand worden gebracht die leiden tot duurzame veranderingen in het lange termijn geheugen?”
En hiermee heb je meteen de rode draad in het boek te pakken. Want hoe krijg je leerlingen weer betrokken bij taal/leesonderwijs?
Voor wie is dit boek bedoeld?
Het boek is bedoeld voor iedereen die inzicht wil krijgen in wat goed taal- en leesonderwijs is en daarmee aan de slag wil gaan. Dat kan iedereen zijn die op het gebied van educatie of logopedie het taalonderwijs een warm hart toedraagt.
Dit boek biedt echt waardevolle informatie wanneer je als professional of als team aan de slag wilt met het taalonderwijs in je klas op op jullie school.
Tot slot
De inhoud van dit boek slaat een brug tussen theorie en praktijk. Het laat je zien hoe je duurzaam, betekenisvol taal- en leesonderwijs geeft.
De schrijvers laten je zien hoe je actief kunt gaan nadenken over teksten en hoe je dit kunt vormgeven in de klas. Je krijgt praktische voorbeelden op ieder niveau over hoe je hiermee jouw leerlingen een goede taalbasis (mee)geeft.
Rijke taal? Ja zeker wel!
Hoe bied jij dit aan?
